พยัญชนะมีหน้าที่เป็นพยัญชนะต้น เช่น น้อง สวย มาก จมูก ตลาด ปรอท และพยัญชนะท้าย เช่น บ้าน หลัง เล็ก
- พยัญชนะต้น เสียงพยัญชนะต้นในคำ ๆ หนึ่ง อาจมีเสียงเดียว หรืออาจมีสองเสียงก็ได้ จึงแบ่งพยัญชนะต้นออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่ พยัญชนะเดี่ยว และพยัญชนะคู่ ซึ่งพยัญชนะคู่แบ่งออกเป็น อักษรควบ และอักษรนำ
- พยัญชนะท้าย เป็นพยัญชนะที่อยู่ท้ายพยางค์ ได้แก่ ตัวสะกด และตัวการันต์
นอกจากนี้ พยัญชนะยังทำหน้าที่เป็นอักษรย่อ เช่น กม. พ.ศ. ด.ญ.
อักษรนำ คือ การนำพยัญชนะ 2 ตัวมาเรียงกัน แล้วประสมด้วยสระเดียวกัน เวลาอ่านออกเสียงต้องออกเสียงพยัญชนะตัวแรกเป็นเสียง อะ กึ่งมาตรา เช่น
| ถนน |
อ่านว่า |
ถะ - หนน
|
| ขยาด |
อ่านว่า |
ขะ – หยาด
|
อักษรที่มี อ นำ มี 4 คำ ได้แก่
อักษรควบ คือ คำที่มีพยัญชนะอื่นควบกับ ร ล ว รวมอยู่ในสระเดียวกัน อักษรควบแบ่งออกเป็น ๒ ชนิดคือ
- อักษรควบแท้ หมายถึง อักษรควบที่ต้องอ่านออกเสียงพยัญชนะ ๒ ตัวพร้อมกัน
- อักษรควบไม่แท้ หมายถึง อักษรควบที่ต้องอ่านออกเสียงพยัญชนะตัวหน้าเพียงตัวเดียว
พยัญชนะท้ายคำ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ตัวสะกด คำในภาษาไทยมีตัวสะกดเพียงเสียงเดียว ถึงแม้คำจะมีพยัญชนะท้ายเรียงกันหลายตัวก็ตาม เช่น จักร ลักษมณ์ ก็กำหนดเสียงเดียวเป็นตัวสะกด นอกนั้นไม่ออกเสียง ตัวสะกดของภาษาไทยมีอยู่ 8 เสียง หรือเรียกว่า มาตราตัวสะกด ได้แก่
- แม่กง มีเสียง ง เป็นตัวสะกด เช่น
รัง ดวง บาง
- แม่กน มีเสียง น เป็นตัวสะกด เช่น รวน ลาน คน
- แม่กม มีเสียง ม เป็นตัวสะกด เช่น ผม ชาม เจิม
- แม่เกย มีเสียง ย เป็นตัวสะกด เช่น เฉย วาย สวย
- แม่เกอว มีเสียง ว เป็นตัวสะกด เช่น ยาว หนาว ข้าว
- แม่กก มีเสียง ก เป็นตัวสะกด เช่น รัก มาก โลก
- แม่กด มีเสียง ด เป็นตัวสะกด เช่น ลด มด ทวด
- แม่กบ มีเสียง บ เป็นตัวสะกด เช่น จับ สาบ ชอบ
ตัวสะกดที่มีรูปไม่ตรงกับชื่อของมาตราตัวสะกด เช่น บาท อยู่ในมาตราแม่กด เรียกตัวสะกดนี้ว่า ตัวสะกดไม่ตรงมาตรา ส่วนคำที่ไม่มีตัวสะกด เรียกได้ว่าเป็นคำที่อยู่ใน แม่ ก กา
- ตัวสะกดที่ไม่ตรงตามมาตรา
- เมื่อมี ติ ตุ ต ท ธ ศ ษ ส จ ช ซ ฐ ฎ ฏ ฑ ฒ ฒิ ถ เป็นตัวสะกด เวลาอ่านจะออกเสียงเหมือนมี ด สะกด เช่น
- เมื่อมี ญ ณ ร ล เป็นตัวสะกด เวลาอ่านจะออกเสียงเหมือนมี น สะกด เช่น
| บุญ อ่านว่า บุน |
คุณ อ่านว่า คุน
|
| การ อ่านว่า กาน |
ศาล อ่านว่า สาน
|
- เมื่อมี ป พ ฟ ภ เป็นตัวสะกด เวลาอ่านจะออกเสียงเหมือนมี บ สะกด เช่น
- เมื่อมี ข ค ฆ เป็นตัวสะกด เวลาอ่านจะออกเสียงเหมือนมี ก สะกด เช่น
| สุข อ่านว่า สุก |
ภาค อ่านว่า พาก
|
| เมฆ อ่านว่า เมก
|
ตัวการันต์ คือ ตัวอักษรทั้งพยัญชนะและสระที่ไม่อ่านออกเสียงซึ่งมีไม้ทัณฑฆาต (-์) กำกับไว้ข้างบน เช่น
หมายเหตุ -์ เรียกว่า ไม้ทัณฑฆาต ไม่ใช่ตัวการันต์
ตัวการันต์ มีหลักการใช้ดังนี้
- เขียนบนพยัญชนะตัวเดียว เช่น ศิษย์ ทิพย์ รัตน์
- เขียนบนพยัญชนะสองตัวเรียงกัน เช่น ภาพยนตร์ พักตร์ กาญจน์
- เขียนบนพยัญชนะสามตัวเรียงกัน เช่น พระลักษมณ์
- เขียนบนพยัญชนะตัวเดียวและสระ อิ หรือ อุ ศักดิ์ พันธุ์
