ภาษาบาลีสำหรับผู้เริ่มต้น/บทที่ 4

คำศัพท์

คำนามเพศชายที่ลงท้ายด้วย -a

dhīvara	ชาวประมง
amacca	อำมาตย์, อมาตย์ (ภาษาสันสกฤต) (เทียบเท่าตำแหน่งรัฐมนตรีในปัจจุบัน)
dāraka	ทารก, เด็กผู้ชาย
sappa	งูใหญ่
sopāna	บันได
maccha	ปลา, มัจฉา
upāsaka	อุบาสก
sāṭaka	เสื้อผ้า
pañha	ปัญหา
sūkara, varāha	หมู, สุกร
piṭaka	ตะกร้า (พระไตรปิฎก = สามตะกร้า)
pāsāda	ปราสาท (ภาษาสันสกฤต)
rajaka	คนซักผ้า
suka, suva	นกแก้ว

กริยา

patati	ร่วง, หล่น
ḍasati	กัด
khādati	กิน
nikkhamati	ออก, ออกเดินทาง
dhovati	ล้าง
pucchati	ถาม
hanati	ฆ่า
icchati	ปรารถนา, ต้องการ (อิจฉา - คนไทยยืมคำนี้มาใช้โดยผิดไปจากความหมายเดิมในภาษาบาลีไป)
pakkosati	เรียก, เรียกตัว
otarati	ลง, เคลื่อนตัวลงมา

การผันคำนามเพศชายที่ลงท้ายด้วย -a

การผันคำนามเพศชายที่ลงท้ายด้วย -a ให้ทำหน้าที่เป็นที่มาของกริยา มีหลักการดังนี้

• ถ้าต้องการให้เป็นเอกพจน์ ให้เติม -ā, -mhā, หรือ -smā ที่ท้ายต้นเค้าคำนาม
  • ที่ต้องมีการผันได้หลายแบบ ก็เพื่อให้สามารถลงสัมผัสในคำประพันธ์ได้
• ถ้าต้องการให้เป็นพหูพจน์ ให้เติม -ehi ที่ท้ายต้นเค้าคำนาม
  • ถ้าในภาษาบาลีโบราณจะเป็น -ebhi

คำนามที่ผันแบบนี้จะแปลเป็นภาษาไทยว่า "จาก ..."

เอกพจน์:

1. nara + ā/mhā/smā = narā/naramhā/narasmā จากผู้ชาย
2. mātula + ā/mhā/smā = mātulā/mātulamhā/mātulasmā จากลุง
3. kassaka + ā/mhā/smā = kassakā/kassakamhā/kassakasmā จากชาวนา

พหูพจน์:

1. nara + ehi = narehi จากพวกผู้ชาย
2. mātula + ehi = mātulehi จากพวกลุง
3. kassaka + ehi = kassakehi จากพวกชาวนา

ผู้อ่านจะพบว่า ถ้าผันคำนามด้วย -ā จะมีรูปเหมือนกับรูปประธานพหูพจน์เหมือนกัน ผู้อ่านจะสามารถแยกแยะได้โดยใช้ลำดับคำในภาษาบาลี ซึ่งจะกล่าวถึงในส่วนต่อไป

รูปแบบประโยค

ประโยคในภาษาบาลีจะเรียงเป็น ประธาน + เครื่องมือ + ที่มา + กรรมตรง + กริยา (S Inst Src O V) เช่น

เอกพจน์:

1. Yācako naramhā bhattaṃ yācati. ขอทานขอข้าวจากผู้ชาย
2. Putto mātulamhā pañhaṃ pucchati. บุตรถามปัญหาจากลุง
3. Kassako rukkhasmā patati. ชาวนาตกจากต้นไม้

พหูพจน์:

1. Yācakā narehi bhattaṃ yācanti. พวกขอทานขอข้าวจากพวกผู้ชาย
2. Puttā mātulehi pañhe pucchanti. พวกบุตรถามปัญหาทั้งหลายจากพวกลุง
3. Kassakā rukkhehi patanti. พวกชาวนาตกจากต้นไม้ทั้งหลาย

แบบฝึกหัด

จงแปลเป็นภาษาไทย

1. Corā gāmamhā pabbataṃ dhāvanti.
2. Dārako mātulasmā odanaṃ yācati.
3. Kumāro sopānamhā patati.
4. Mātulā sāṭake dhovanti.
5. Dhīvarā piṭakehi macche āharanti.
6. Upāsakā samaṇehi saddhiṃ vihārasmā nikkhamanti.
7. Brāhmaṇo kakacena rukkhaṃ chindati.
8. Kumārā mittehi saha bhūpālaṃ passanti.
9. Vāṇijo assena saddhiṃ pabbatasmā oruhati.
10. Yācako kassakasmā soṇaṃ yācati.
11. Sappā pabbatehi gāmaṃ otaranti.
12. Amaccā sarehi mige vijjhanti.
13. Coro gāmamhā sakaṭena sāṭake harati.
14. Bhūpālo amaccehi saddhiṃ rathena pāsādaṃ āgacchati.
15. Sūkarā pādehi āvāṭe khaṇanti.
16. Kumāro sahāyakehi saha sāṭake dhovati.
17. Samaṇā gāmamhā upāsakehi saddhiṃ nikkhamanti.
18. Kukkuro piṭakamhā macchaṃ khādati.
19. Mitto puttamhā sunakhaṃ yācati.
20. Buddho sāvake pucchati.
21. Amaccā paṇḍitehi pañhe pucchanti.
22. Rajako sahāyena saha sāṭakaṃ dhovati.
23. Macchā piṭakamhā patanti.
24. Corā pāsāṇehi varāhe paharanti.
25. Amacco pāsādamhā suvaṃ āharati.

จงแปลเป็นภาษาบาลี

1. พวกม้าวิ่งจากหมู่บ้านไปยังภูเขา
2. พวกพ่อค้ามาจากเกาะไปยังวิหารพร้อมด้วยอุบาสกทั้งหลาย
3. พวกขโมยยิงหมูทั้งหลายด้วยศรทั้งหลาย
4. อุบาสกถามเรื่องธรรมะจากพระสงฆ์
5. เด็กตกจากหินพร้อมกับเพื่อน
6. สุนัขกัดเด็ก
7. อำมาตย์ทั้งหลายออกเดินทางจากพระราชวังพร้อมด้วยพระราชา
8. ผู้ชายนำกวางมาจากเกาะ
9. ชาวนาลงมาจากต้นไม้
10. สุนัขทั้งหลายวิ่งไปด้วย (ตาม) ถนนพร้อมกับพวกม้า
11. พวกเด็กผู้ชายนำตะเกียงทั้งหลายไปจากพวกพ่อค้า
12. ขโมยลงจากบันได
13. พวกพ่อค้านำนกแก้วทั้งหลายมาจากภูเขาทั้งหลาย
14. ม้าทำร้ายงูใหญ่ด้วยขา
15. ลุงพร้อมกับพวกเพื่อนเห็นพระสงฆ์ทั้งหลายจากภูเขาทั้งหลาย
16. พวกพ่อค้านำม้าทั้งหลายจากเกาะมาสู่พระราชวัง
17. อำมาตย์ถามขโมย
18. ชาวนากินข้าวพร้อมกับคนซักล้าง
19. เด็กตกจากบันได
20. ชาวประมงปีนภูเขาพร้อมกับลุง
21. ยาจกนอนพร้อมกับสุนัข
22. เหล่าพระราชาปกป้องเกาะทั้งหลายพร้อมกับอมาตย์ทั้งหลาย
23. พระราชากราบพระพุทธเจ้าจากพระราชวัง
24. ผู้ชายฆ่างูใหญ่ด้วยดาบ
25. ชาวประมงนำปลามาสู่หมู่บ้านด้วยเกวียน
26. สุกรทั้งหลายวิ่งจากหมู่บ้านไปสู่ภูเขา
27. เหล่าอุบาสกถามคำถามทั้งหลายจากบัณฑิต
28. บุตรชายนำนกแก้วมาจากต้นไม้
29. เหล่าบัณฑิตไปยังวิหาร
30. เหล่าสาวกไปด้วย (ตาม) ถนนไปสู่หมู่บ้าน